Gwałtowny postęp techniczny, nowa organizacja pracy, rewolucja informatyczna są tylko niektórymi przesłankami procesów nazwanych pod koniec XX wieku globalizacją. Koncepcje globalizacji współczesnego świata należy interpretować w powiązaniu z rewolucją naukowo-techniczną oraz jej wpływem cywilizacyjno-kulturowym na człowieka. Koncepcje te obejmują także zagadnienia wzajemnych relacji gospodarki światowej ze sferą kultury i polityki poszczególnych regionów i państw.
Koncepcje globalizacji nie są jednorazowymi przedsięwzięciami. Są to ciągle zmieniające się programy zarządzania dotyczące potrzeb ludzkości w skali całego świata. [1]
Mówiąc o globalizacji mamy na myśli trendy i koncepcje w zarządzaniu przyszłością świata (strategicznym planowaniu) zmierzające do kreowania standardów w produkcji oraz zachowań konsumentów na globalnych (światowych) rynkach. Globalne alianse strategiczne firm dają im przewagę technologiczną i cenową nad konkurentami. Na globalnym rynku kształtowana jest kultura masowa poprzez standaryzację zachowań konsumentów i polityków. Mamy do czynienia zarówno z dywergencją jak i konwergencją kultur. Dywergencja powoduje oddalanie się od siebie kultur i poszukiwanie własnej tożsamości. Natomiast konwergencja jest wzajemnym upodabnianiem się kulturowych wzorców, norm i zachowań. [2]
Analiza szeregu zjawisk społecznych i gospodarczych na przełomie XX i XXI wieku w skali ogólnoświatowej ukazuje ogromną złożoność problemów z jakimi trzeba będzie się zmierzyć w nadchodzącym stuleciu. Obrazują to liczby. W każdej minucie na naszym globie:
ulega zniszczeniu 21 hektarów lasów tropikalnych,
zużywamy 34 725 baryłek ropy naftowej,
50 ton nawozów jest wymywane lub wywiewane z pól uprawnych,
12 tys. ton tlenku węgla ulatuje do atmosfery, przyczyniając się do ocieplenia klimatu.
Oprócz tego w każdej godzinie pustynnieje 685 hektarów ziemi uprawnej, na zbrojenia wydaje się 120 mln USD [3] oraz co roku 15 mln dzieci umiera wskutek chorób i niedożywienia. Do tego dochodzą ogromne problemy społeczne bezrobocia, głodu i AIDS. Bardzo niski poziom świadomości o skutkach zmian, jakie wywołuje gospodarka w społeczeństwach na całym świecie, ukazuje potrzebę globalnego potraktowania tych problemów. Dlatego świat XXI wieku stoi przed koniecznością poszukiwania form współpracy na rzecz rozwiązywania globalnych zagrożeń dla społeczeństw oraz całej światowej cywilizacji. [4]
Procesy globalizacji są także szansą na rozwiązanie wielu nabrzmiałych problemów społecznych. Trzeba jednak pamiętać, że proces globalizacji w efekcie końcowym służyć powinien człowiekowi. Wszelkie działanie niezgodne z tym założeniem musi prowadzić do wynaturzeń i nadużyć. Te z kolei do poważnych zaburzeń społecznych niweczących ostatecznie wszystko.
Znaczącą rolę w globalnym zarządzaniu przypisuje się menedżerom. Społeczeństwo obdarza ich wielkim zaufaniem. Globalizacja jest zatem poważnym wyzwaniem dla człowieka.
Wspólna przyszłość wszystkich ludzi wymaga globalnego ukształtowania nowej jakości życia. Wspólnota jest konstytutywnym elementem egzystencji chrześcijańskiej. Żyjemy razem w społeczeństwie, tutaj i dzisiaj w społeczności ludzkiej, która ma coraz więcej tych samych problemów, tych samych zagrożeń i tych samych perspektyw. Wspólnota znaczy, że nie tylko żyjemy obok siebie; wspólnota znaczy, że jesteśmy razem. Wspólnota nie zakłada rozmycia i rozpłynięcia się tożsamości jednostek, choć może być wyzwaniem do pewnych ofiar, poświęceń i rezygnacji. [5]
Dla Kościoła ewangelickiego najistotniejszymi w tym względzie są:
1. bezwarunkowość zagadnienia prawdy,
2. połączenie wolności i obowiązku,
3. nienaruszalność sumień,
4. poszanowanie jednostki.
Fundamentalny pogląd, że proces poszukiwania prawdy nigdy nie jest procesem zamkniętym, uzasadnia tolerancję. Ewangelicyzm jest potrzebny, aby także jutro panowała wolność sumienia. Ponieważ ewangelicyzmowi nieubłaganie chodzi o prawdę, musi on stale prowadzić krytyczny spór z wypowiedziami i prądami epoki. Dotyczy to także epoki zmian w procesie określanym mianem globalizacji.
Dla Kościoła ewangelickiego istotna jest kwestia wolności człowieka. Jako chrześcijanie powinniśmy się trzymać następującej zasady: Wszystko mi wolno, ale nie wszystko jest pożyteczne; wszystko mi wolno, ale nie wszystko buduje. [6] To są słowa apostoła Pawła, skierowane do Koryntian, mówiące o wolności chrześcijanina. Zawierają w sobie wymóg odpowiedzialności. Można je streścić w następujący sposób: nie ma wolności bez odpowiedzialności. Dlatego człowiek wolny to ten, który jest człowiekiem odpowiedzialnym.
Problematyka indywidualnej odpowiedzialności człowieka stale poruszała ewangelicki sposób myślenia. Postępuj tak, aby maksyma twojej woli zawsze mogła służyć jako zasada ogólnego prawodawstwa! – ten „kategoryczny imperatyw” Immanuela Kanta jest tak samo rezultatem myśli ewangelickiej, jak moralny rygoryzm Lessinga, pruska etyka obowiązku, czy decyzja Dietricha Bonhoeffera, by współdziałać w zwalczaniu tyranów. Wolność bez zobowiązań jest dla ewangelicyzmu nie do pomyślenia. Nigdy nie chodzi jednak o zobowiązania wymuszone, ale będące następstwem uzasadnionej wolnej decyzji. Wolność, jak ją rozumie ewangelicyzm na podstawie Pisma Świętego, uwalnia również od ciasnoty umysłowej, która widzi jedynie zakres własnych interesów i tylko teraźniejszość. Sformułowana przez Maxa Webera teza iż etyka protestancka i duch kapitalizmu pozostają w ścisłym związku wskazuje na to, że ewangelicka odpowiedzialność jest przede wszystkim rozumiana jako „obowiązek pracy” nad ukształtowaniem świata na polecenie Boga. Max Weber pisze: Widać wyraźnie jak na dłoni, jak bardzo wyłączne dążenie do Królestwa Bożego przez wypełnianie obowiązku pracy jako zawodu… musi popierać „wydajność” w kapitalistycznym znaczeniu tego słowa.
Nędza i strach przed przyszłością przygotowują grunt dla tych, którzy dążą do totalnej władzy. W tym kontekście poszanowanie jednostki, poprzez opowiadanie się ewangelicyzmu za indywidualnością człowieka, nie jest przesadną postawą mieszczańską z przeszłości. Jest ono konieczne i potrzebne dla przyszłości, która rozwinie się z rzeczywistości dnia dzisiejszego.
Proces globalizacji nie może pozbawiać człowieka jego podmiotowości w żadnej ze sfer jego aktywności, w tym także gospodarczej. Podmiotowość człowieka powinna stać się podstawową zasadą w odpowiedzialnym myśleniu o dniu jutrzejszym. [7] W długookresowym rozwoju gospodarczym jedną z ważnych instytucji są prawa i zwyczaje akcentujące indywidualną podmiotowość i odpowiedzialność. [8] Podmiotowość winna jednak wyrażać się w gotowości do służby. Tylko wtedy kiedy człowiek pojmuje istotę swojego życia, swojego powołania w służbie na rzecz drugiego człowieka, może powiedzieć, że wie czym jest jego podmiotowość. W innym przypadku podmiotowość kończy się tyranią, despotyzmem i kultem jednostki. Takie postawy nigdy nie służą odpowiedzialnemu traktowaniu istniejących problemów i ich odpowiedzialnemu rozwiązywaniu.
Do kwestii służby nawiązuje pismo ks. doktora Marcina Lutra z XVI wieku: O wolności chrześcijańskiej: Chrześcijanin jest człowiekiem wolnym we wszystkich sprawach i każdemu poddany. Chrześcijanin jest sługą we wszystkich sprawach i każdemu poddany. Te zdania określają również stosunek wolności i odpowiedzialności. Określenie „odpowiedzialność” nosi w sobie wypowiedź. Odpowiedzialność to czynna odpowiedź na Słowo Boże, które uwalnia do odpowiedzialności. Połączenie wolności i dobrowolnego posłuszeństwa, niezależności i obowiązku, wolnego decydowania wiary i uzależnionej wolą Boga odpowiedzialności, to oferta ewangelicyzmu. Jest ona aktualna zarówno dla lokalnego działania jak i globalnego myślenia. [9]
Na kwestię służby zwraca uwagę Günter Sauder – wieloletni doradca do spraw personalnych w przemyśle. Uważa on, iż gotowość do służby ważna jest w okresie zmian. Zmiana zawodu często ściśle związana jest z potrzebą awansu. Ważną rolę odgrywa przy tym fascynacja władzą, możliwość rządzenia innymi. Dlatego istotne jest to, aby była przeciwwaga dla władzy w postaci służby. Sauder powołuje się na Ewangelię Mateusza: Kto spośród was chce być wielki, niech będzie waszym sługą (Mt 20, 26). Prawdziwa służba wg Saudera nie pyta o cześć i chwałę. Kto tak rozumie służbę, nie będzie starał się np. w czasie zmian społecznych przerzucać koszty na innych. Służenie jest niezależne od uznania innych. Służenie chroni przed tym, aby nie stać się zarozumiałym, wyniosłym i opętanym władzą, kiedy się ją osiąga oraz chroni przed rozgoryczeniem, gdy się ją traci.
Ze służbą łączy się potrzeba zaufania. W czasie radykalnych zmian, jakie mają miejsce w gospodarce światowej, szczególnie ważna staje się kultura zaufania. Zaufanie powstaje jedynie w atmosferze wolnej od strachu. Nie sposób przeprowadzić zmiany w przedsiębiorstwie i być zdolnym do ryzyka bez zaufania. [10]
Odpowiedzialność, służba i zaufanie są wartościami akcentowanymi przez ewangelicyzm w procesach nazywanych globalizacją. Tęsknota za wartościami odczuwalna jest w środowisku menedżerów. Istnieje ogromne zapotrzebowanie na wartości, które pozwalają nie stracić orientacji współczesnym menedżerom. Jak kapitan statku potrzebuje na morzu kompasu i innych wskaźników, tak menedżer potrzebuje wartości mogących prawidłowo ukierunkować jego działania [11] – uważa Jörg Knoblauch. Dzisiaj mówi się nawet o menedżerach zorientowanych na wartości. Wartości oraz wykształcone wzory zachowań społecznych czy kulturowych należą do niematerialnych, megastrategicznych zasobów organizacji gospodarczych. Wyróżnia się nawet fizyczny i wirtualny łańcuch wartości. [12] Ważne staje się pytanie o wartości i etykę. Dlatego kościół ewangelicki w świecie włącza się w inicjatywy typu TransFair [13] wspierającej małą i średnią przedsiębiorczość.
Wśród wartości uznawanych za wyjątkowo mocno związane z etosem ewangelickim stosunkowo często wymienia się pracę, a zwłaszcza jej solidne, biegłe wykonanie. Człowiek wobec społeczeństwa jest w stanie działać rozumnie zarówno poprzez instytucje jak i w bezpośredniej indywidualnej lub grupowej praktyce życiowej. W sposób oczywisty dąży on do organizacji życia społecznego ustanawiając wzorce czynności i zasady podziału pracy. Chrześcijanin musi wszakże wszystkie te elementy konfrontować z Ewangelią i budować zręby społeczeństwa nie w sposób intuicyjny – jako przeczucie własnego usprawnienia czy zdolności, ale zgodnie z Bożym nakazem i troską o manifestację świadomego chrześcijaństwa. Chrześcijański sposób bycia i trwania w świecie musi zatem w specyficzny sposób różnić się od motywacji występujących w kulturach przed- i pozachrześcijańskich. [14] Dlatego okres tzw. pierwszej rewolucji technicznej pobudził kościół ewangelicki do rozwinięcia działalności diakonijnej. Jest ona rodzajem tej służby, która przynosi człowiekowi potrzebującemu pomoc niesioną w imieniu Chrystusa.
Obecnie istnieje bardzo wiele poglądów dotyczących zachodzących procesów globalizacji.
Odpowiedzią na procesy globalizacji wg Henniga Voscherau’a , jest solidarna wspólnota dokonań. Ma się to przejawiać we wspólnym podejmowaniu wyzwań procesów globalizacji. Jeśli się to powiedzie, to skutkiem będzie powrót do podstaw społeczeństwa jako solidarnej wspólnoty. Przytacza do tego słowa amerykańskiego filozofa i przedsiębiorcy Charles’a Franklina Ketteringa: My wszyscy powinniśmy się troszczyć o naszą przyszłość, ponieważ resztę naszego życia przyjdzie nam wszystkim w niej spędzić. [15] Dla kościoła ewangelickiego w świecie niezmiernie istotne jest także zachowanie Bożego stworzenia, co określa się mianem ekologii. Także w kwestii ochrony środowiska naturalnego podstawową sprawą jest odpowiedzialność. Edukacja ekologiczna musi akcentować odpowiedzialność indywidualnych zachowań każdego człowieka. Styl życia, upodobania i przyzwyczajenia ludzi w ogromnej mierze, wpływają na stan środowiska naturalnego. [16]
Globalizacja daje ogromną szansę rozwoju państw i narodów. Otwiera nowe szanse i możliwości. Trudno jednak przewidzieć, czym ostatecznie się stanie. Chcąc zabezpieczyć pozytywne tendencje rysujące się w ramach globalnego zbliżenia społeczeństw i ich gospodarek, trzeba już dziś zadbać o wspólnotę wartości. Ona może bowiem zagwarantować wspólnotę celów i dążeń. Skutkiem tego może być pokojowy i harmonijny rozwój narodów. Globalizacja nie jest jednak wolna od zagrożeń. Tendencje negatywne w życiu społecznym, politycznym i ekonomicznym jednego kraju mogą łatwo przenieść się na inne kraje w systemie globalnego zarządzania. Kryzys finansowy w Rosji jest dla nas najbardziej czytelnym, współczesnym tego przykładem.
Wspieranie wszelkich działań promujących człowieka odpowiedzialnego za swoje myśli i czyny jest ewangelicką ofertą skierowaną do tych wszystkich, którzy uczestniczą w procesach na skalę globalną. Warto przy tym pamiętać o źródle zachowań odpowiedzialnych chrześcijanina wyznania ewangelickiego, które jest zakorzenione w wyznawanej wierze. Stanowi to bowiem o sile takich przekonań i co za tym idzie dużej skuteczności działań.
Przypisy:
[1] A. Bednarski, Pułapy i pułapki globalizacji, Toruń1998, s. 8-12
[2] A. Bednarski: Op. cit., s. 124-125
[3] To jest prawie 1 bilion dolarów rocznie
[4] A. Bednarski: Op. cit., s. 30-32
[5] W. Benedyktowicz: Ekumenia, pokój, pojednanie, Warszawa 1988, s.46-76
[6] A. Jagucki: Z Chrystusem przez świat, Warszawa 1974, s. 116
[7] H. Hild, Chrześcijańska odpowiedzialność za świat, Warszawa 1986, s. 74-81
[8] Instytucjonalne podejście w analizie procesów społeczno-gospodarczych i politycznych w Polsce, Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr hab. Ewy Okoń-Horodyńskiej, Akademia Ekonomiczna, Katowice 1996, s. 90
[9] H. Hild, Op. cit., s. 72-26
[10] M. L. Landmesser, J. Sczepan, Leben um zu arbeiten, arbeiten um zu leben ? Pioritäten setzen in Zeiten der Globalisierung, Hänsssler-Verlag, Neuhausen-Stuttgart 1998, s. 129-132
[11] J. Knoblauch, Sehnsucht nach Werten. Führungskräfte vor dem Jahr 2000, idea spektrum spezial Nr 2/1999, s. 14
[12] Wirtualny łańcuch wartości obejmuje:
identyfikację wartości klientów,
porównanie wartości generowanych przez przedsiębiorstwo z wartościami reprezentowanymi przez klientów,
kreowanie wartości w przestrzeni rynkowej,
komunikowanie wartości.
Wirtualny łańcuch wartości jest częścią samouczącej się „organizacji wirtualnej. A. Bednarski: Op. cit., s. 73
[13] TransFair jest inicjatywą nowej formy kooperacji w handlu światowym. Sprzedaż produktów oznaczonych stemplem TransFair pozwala pomóc małym producentom kawy na trudnym południowo-amerykańskim rynku. Globalisierung der besonderen Art.: TransFair. Ein Hearing zum Fairen Handel, Friedrich Ebert Stiftung, Abteilung Internationale Entwicklungszusammenarbeit Projektgruppe Entwicklungspolitik, Bonn 1997, s. 24-27
[14] Janusz T. Maciuszko, Ojców Reformacji prolegomena do etyki pracy, w: Nauka, Kościół, Ekumenizm, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 1994, s. 59-63
[15] H. Voscherau, Leistungs- und Solidargemeinschaft – Antwort auf die Globalisierung, Gesprächskreis Nord, Friedrich Ebert Stiftung, Hamburg 1997
[16] Globalisierung und Nachhaltigkeit. Zu den Chancen einer wirkungsvollen Umweltpolitik unter den Bedingungen globalisierter Wirtschaftsbeziehungen, Bearbeitug: Ulrich Petschow, Institut für ökologische Wirtschaftsforschung, Friedrich Ebert Stiftung Berliner Büro, Berlin 1998, s. 43-50
Bibliografia:
1. Bednarski A., Pułapy i pułapki globalizacji, TNOiK, Toruń 1998
2. Benedyktowicz W., Ekumenia, pokój, pojednanie, Instytut Wydawniczy im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Warszawa 1988
3. Globalisierung und Nachhaltigkeit. Zu den Chancen einer wirkungsvollen Umweltpolitik unter den Bedingungen globalisierter Wirtschaftsbeziehungen, Bearbeitug: Ulrich Petschow, Institut für ökologische Wirtschaftsforschung, Friedrich Ebert Stiftung Berliner Büro, Berlin 1998
4. Globalisierung der besonderen Art.: TransFair. Ein Hearing zum Fairen Handel, Friedrich Ebert Stiftung, Abteilung Internationale Entwicklungszusammenarbeit Projektgruppe Entwicklungspolitik, Bonn 1997
5. Hild H., Chrześcijańska odpowiedzialność za świat, Polska Rada Ekumeniczna, Warszawa 1986
6. Instytucjonalne podejście w analizie procesów społeczno-gospodarczych i politycznych w Polsce, Praca zbiorowa pod redakcją prof. dr hab. Ewy Okoń-Horodyńskiej, Akademia Ekonomiczna, Katowice 1996
7. Jagucki A., Z Chrystusem przez świat, Zwiastun, Warszawa 1974
8. Landmesser M.L., Sczepan J., Leben um zu arbeiten, arbeiten um zu leben? Pioritäten setzen in Zeiten der Globalisierung, Hänsssler-Verlag, Neuhausen-Stuttgart 1998
9. Maciuszko Janusz T., Ojców Reformacji prolegomena do etyki pracy, w: Nauka, Kościół, Ekumenizm, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 1994
10. Spezial nr 2/1999, Suplement zu idea spektrum Nr 5, Wetzlar 1999
Voscherau H., Leistungs- und Solidargemeinschaft – Antwort auf die Globalisierung, Gesprächskreis Nord, Friedrich Ebert Stiftung, Hamburg 1997